قدمت پدیده بازار در کشور ما به بیش از 3000 هزار سال قبل باز می گردد و ابنیه باقی مانده از تمدن های باستانی در جنوب و غرب کشور، به خوبی وجود بازار را در بافت شهرهای ایران اثبات می کند. بازار از قدیم الایام تاکنون اگرچه محور ارتباطات اقتصادی مردم با یکدیگر بوده ولی هیچگاه اهمیت اجتماعی و سیاسی خود را از دست نداده است.

در همان دالان های مسقف که حجره داران هر روز به خرید و فروش امتعه تجاری خود مشغول هستند، گروه زیادی از مردم خانه دارند و نسل های متوالی است که در کنار فرزندان خود زندگی می کنند. نیاز همین سکنه به ارتباطات مذهبی، تفریحی و ورزشی نیز باعث شده تا در لابه لای بافت پیچیده بازار و در کنار حجره صنعتگران و تجار، قهوه خانه ها، مساجد و زورخانه ها شکل بگیرند و کارکردی پویا و موثر در زندگی مردم داشته باشند. از طرف دیگر استقرار بازار در کنار مسجد و ارگ، ارکان اصلی شهرسازی ایرانی - اسلامی را به نمایش می گذارد که اگر مسجد را قلب و ارگ را مغز شهر بدانیم بدون شک سراها، تیمچه ها و راسته های بازار ستون فقرات و محور استواری شهر محسوب می شود.

بسیاری از گردشگران خارجی که برای تماشای " بازار" به ایران سفر می کنند، محو هماهنگی میان کارکردهای متفاوت بازار می شوند و از ترکیب آرامش زندگی مردم با غوغای روزمره حجره داران ، اظهار تعجب می کنند. این شور و هیاهو در روابط میان سکنه و کسبه بازار به ادبیات ما نیز سرایت کرده و شیوه " شهرآشوب" را برای توصیف اصناف در اشعار ایران به وجود آورده است که به نوبه خود برای گردشگران فرهنگی، جذابیت دارد.

لذت راه رفتن در این معابر در هم تنیده و شلوغ و چانه زدن با کسبه برای خرید صنایع دستی و کالاهای فرهنگی، تجربه مشترکی میان اغلب گردشگران بازدیدکننده از بازار در ایران است.

از طرف دیگر تقسیمات منظم صورت گرفت میان رسته های شغلی بازار که تضاد فاحشی با پیچیدگی معابر و در هم ریختگی کارکردهای آن دارد، برای گردشگران خارجی بسیار جذاب و خیره کننده است.

 بازارها در ایران با این کارکرد توریستی، می توانند هسته اصلی توسعه صنعت گردشگری باشند و به رشد درآمدهای اقتصادی این حوزه کمک کنند.

نظام مدیریتی در شهرهای مختلف ایران، اگر به دنبال ایجاد اشتغال و کسب درآمدهای سرشار در حوزه گردشگری است، نباید از این ویژگی منحصر به فرد بازار غافل شود.

توسعه بازارها با همان بافت سنتی در شهرهای جدید و همچنین حفظ، احیا و مرمت ابنیه موجود در بازارهای قدیمی، می تواند انگیزه سفر به ایران و تماشای این  پدیده منحصر به فرد را در گردشگران خارجی تقویت کند.

همچنین ایجاد تسهیلات رفاهی متناسب با نیاز گردشگران خارجی در لابه لای بافت سنتی بازار، امکان استقرارطولانی گردشگران را در این فضا فراهم می کند. ساخت تأسیسات بهداشتی، ایجاد امکانات اقامتی، راه اندازی شبکه های حمل و نقل سنتی با کارکردهای جدید و توسعه خدمات تفریحی و ورزشی در بازارها می تواند موجب افزایش جذابیت بازار برای گردشگران شود.

حتی می توان خدمات نوینی نظیر ارتباطات اینترنتی را در قالبی سنتی که مغایر با بافت بازار نباشد برای گردشگران فراهم ساخت تا آنها تجربه دیدار خود از این معماری شگفت انگیز را به سرعت به اقصی نقاط دنیا منتقل کنند، یا می توان تورهای گردشگری منظمی برای معرفی جاذبه های کمترشناخته شده بازارها در ایران راه اندازی کرد که یقینا با استقبال گردشگران خارجی روبرو خواهد شد.

به نظر می رسد اجرای این اقدامات نیاز به سرمایه گذاری بخش خصوصی در گردشگری بازار دارد و ارائه تسهیلات قانونی اعتبارات ترجیحی به متقاضیان سرمایه گذاری، بهترین شکل حمایت دولت از این قبیل مشارکت های مردمی است.

نوشته: كامران نرجه

اين مقاله در صفحه نخست هفته نامه صنعت توريسم، شماره 12، دوازدهم تير 1395 درج شده است.