یک قرن پیش در نوروز 1301 شرایط زندگی ما ایرانی ها با روزگار فعلی بسیار تفاوت داشت؛ آنقدر که حتی تصور زندگی آن دوران برای ما دشوار است.

خاطرات پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از سبک زندگی و لوازم مصرفی خانواده ها در سالهای ابتدایی قرن گذشته، به این جهت شیرین و شنیدنی است که هیچ شباهتی با الگوهای زندگی امروز ما ندارد.

به عنوان مثال در آن زمان مرسوم نبود که مردم شروع سال جدید را با ارسال ایمیل و کارت های الکترونیکی به یکدیگر شادباش بگویند، حتی ارسال پستی کارت تبریک هم مرسوم نبود، زیرا اساساً چیزی به عنوان «کارت تبریک» هنوز از فرنگ به ایران نیامده بود.

از اختراعاتی نظیر پست و تلگراف و تلفن هم (حداقل در زندگی عامه) اثری دیده نمی شد تا ساکنین ولایات مختلف بتوانند با شهرهای دیگر تماس بگیرند و آغاز سال جدید را به اقوام و آشنایان دوردست تبریک بگویند. به همین دلیل ارتباطات مردم در نوروز 1301 به دید و بازدید حضوری (آن هم فقط با اقوام نزدیک و آشنایان محلات اطراف) محدود می شد.

در مراسم عید دیدنی، پس از روبوسی و احوالپرسی نوبت به صرف آجیل و شیرینی و نقل اخبار کسب و کار  می رسید و هرکسی از وضع روزگار خود می گفت. اگر هم کسی مختصر سوادی داشت و مطلبی از معدود جراید منتشره آن دوران در مورد تحولات زندگی آینده بازگو می کرد، یقیناً مورد تعجب و حتی تمسخر شنوندگان قرار می گرفت. زیرا هیچ کسی باور نداشت که در آینده بجای چراغ نفتی از لامپ روشنایی در منازل استفاده خواهد شد و یا اینکه دستگاهی می آید که از طریق یک سیم به نقاط دور دنیا متصل است و صدای ما را به اقوام ولایات دیگر می رساند.

با این حال کمتر از سه دهه بعد سرعت ورود اختراعات جدیدی نظیر تلفن، رادیو و تلویزیون به جامعه آنقدر افزایش یافت که استفاده از این لوازم در زندگی مردم عادی شد و تصور تحولات آینده را راحت تر کرد.

اکنون سخن گفتن از اینکه تجهیزات ارتباطی آن دوران محصول کدام کشورها بود و چگونه پای آنها به زندگی ما ایرانی ها باز شد؛ اهمیتی ندارد. آنچه مهم است و ارزش توجه دارد سرعت روزافزون تحولات در تمامی دنیاست که تقریبا سبک زندگی همه مردم را به یکدیگر نزدیک کرده و مقاومت در برابر کاربرد این وسایل را غیر ممکن ساخته است.

اینک در نوروز 1401 داشتن وسایلی نظیر رادیو، تلویزیون، خودرو، تلفن ثابت، آیفون تصویری، گوشی های هوشمند، کامپیوترهای خانگی و سیستم های تمام دیجیتال دستی برای ارتباطات روزمره به امری عادی تبدیل شده و کسی نیست که از دیدن چنین اختراعاتی تعجب کند.

بسیاری از مردم با وسایل ارتباطی خود هر لحظه که تمایل داشته باشند، به راحتی و در کمترین زمان ممکن با دوستان و آشنایان و همکاران خود در هر نقطه از دنیا رابطه تصویری برقرار می کنند و به قول هربرت مارشال مک لوهان (نظریه پرداز کانادایی قرن بیستم میلادی) دنیا به دهکده ای جهانی تبدیل شده است. با این حال سرعت پیشرفت های ارتباطاتی همچنان بالاست و اخبار مربوط به تحولات آینده تعجب آور و تاحدی نگران کننده است.

در واقع اکنون سخن گفتن از تجهیزات ارتباطی که حداکثر دو دهه از عمر تولدشان سپری شده، مثل همان خاطرات پدربزرگ ها و مادربزرگ ها شیرین و شنیدنی است، زیرا نسل جدید تکنولوژی های ارتباطی تاریخ مصرف فناوری های دو دهه قبل را منقضی کرده است.

دوران اینترنت کابلی و تبادل اطلاعات در سامانه های الکترونیکی که هنوز چندسالی از ظهور آنها سپری نشده، اکنون به پایان رسیده و خبرهایی از گسترش هوش مصنوعی و نسل پیشرفته اینترنت به گوش می رسد؛ نسلی که از آن به عنوان اینترنت اشیا یاد می شود.

در شروع قرن جدید خورشیدی چه بخواهیم و چه نخواهیم باید باور کنیم بزودی در خانه ما تجهیزاتی نصب خواهد شد که می‌دانند هر روز چه ساعتی از خواب بیدار می‌شویم. به همین دلیل پیش از اینکه زحمتی به خود دهیم، دستگاه چای ساز آشپزخانه را روشن می کنند، روی مسواک ما خمیردندان می ریزند، رادیو و یا تلویزیون را روی شبکه مورد علاقه ما روشن می کنند، رختخواب ما را بسیار دقیق مرتب کرده و حین صرف صبحانه لیست کاملی از کارهای روزانه را با نحوه و زمان اجرای آن در اختیارمان می گذارند. حتی پیشنهادهای متنوعی برای ناهار ظهر و شام شب ارائه می کنند که به محض تایید هر کدام فرآیند انتخاب مواد لازم از درون یخچال و پخت آن روی اجاق گاز آغاز می شود.

فرض کنید در حال بازگشت از محل کار به منزل هستید. خودرو شما که بطور اتوماتیک و بدون دخالت دست شما در حال رانندگی در خیابان های شهر است، به گوشی تلفن همراهتان ارتباط دارد و این گوشی به یخچال هوشمند شما در خانه متصل است. در این لحظه یخچال، پیغامی به گوشی شما می‌فرستد و شما را از تمام شدن شیر پاستوریزه در طبقات خود آگاه می‌کند. این پیام روی صفحه نمایشگر داشبورد خودروی شما نمایان می شود و به شما نزدیک‌ترین سوپرمارکت را برای خرید شیر روی نقشه نشان می‌دهد. قفسه‌های سوپرمارکت هم به همین سیستم متصل هستند و حالا روی داشبورد خودرو با این پیام روبه‌رو می‌شوید که سوپرمارکت انتخاب شده، برند شیر مورد علاقه شما را موجود دارد. حتی با فشردن صفحه نمایش می توانید قبل از آنکه به سوپر مارکت برسید، بطری شیر را خریداری و هزینه آن را پرداخت کنید تا به محض رسیدن بسته حاوی بطری شیر را از فروشنده تحویل بگیرید و یا دستور ارسال آن به منزلتان را بدهید.

چنین توانایی در وسایل زندگی به واسطه اینترنت اشیا ایجاد می شود. این وسایل از طریق اینترنت به شبکه ارتباطات جهانی متصل هستند و اطلاعات مربوط به مصرف کنندگان خود را جمع‌آوری کرده و با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. بنابر این نواقص یکدیگر را پوشش می دهند و دغدغه مصرف کننده خود را از هرگونه برنامه ریزی برای اجرای کارهای روزمره برطرف می کنند.

تکنولوژی هوش مصنوعی نیز یکی دیگر از تحولات قرن جدید است که بزودی در تمامی عرصه های زندگی با آن روبرو خواهیم شد. هوش مصنوعی نصب شده روی انواع رُباتهای خودکار که در آینده نزدیک خانه ما را تسخیر خواهند کرد، وظایف یک خدمتکار، یک همسر و یا همسایگان ما را به خوبی انجام خواهند داد و در محیط کار نیز نقش یک همکار پر تلاش را ایفا خواهد کرد. رُبات ها می دانند که علایق و نیازهای ما چیست و چگونه باید آنها را تأمین کرد. آنها به جای ما و اطرافیان ما کار می کنند ولی تصمیم گیری در مورد اجرای کارها با ماست.

مثلاً اینکه ابتدای هر روز باید نامه های روزانه را خواند و پاسخ آنها را نوشت یا لوازم منزل را جابجا کرد و به گلهای باغچه آب داد به اختیار ماست، ولی اجرای هرکدام از این کارها را می توان به یک رُبات برنامه ریزی شده واگذار کرد.

رُبات ها پاسخ هر سئوالی را بر اساس اطلاعاتی که قبلا در آنها بارگذاری شده، می دانند و یا حتی اگر در بانک اطلاعاتی خود به پاسخ مورد نظر نرسند به راحتی با اتصال به سایر بانک های اطلاعاتی، جوابی مطابق خواسته شما خواهند یافت.

آنها همانند یک همدم و دوست صمیمی به حرف ها و درددل های ما گوش می کنند و مطابق با نیاز عاطفی ما واکنش نشان می دهند. انتظارات آنها در قبال تمامی خدماتی که به ما ارائه می دهند بسیار ناچیز و در حد شارژ روزانه باطری الکترونیکی آنهاست.

این رهاورد تکنولوژی از یکسو دسترسی ما به تمامی خواسته های خود را آسان تر می کند ولی از سوی دیگر می تواند رابطه ما با سایر دوستان و آشنایان را محدود ساخته و ما را منزوی کند.

این تازه ابتدای ماجراست، زیرا هرآنچه ربات ها و تجهیزات متصل به اینترنت اشیا به صورت فیزیکی و قابل مشاهده ارائه می کنند، در آینده نزدیک وارد فضای مجازی خواهد شد و دنیایی از توانمندی های بی حد و حصر را در اختیار ما می گذارد. دنیایی که اکنون به آن متاورس (Metaverse) می گوئیم.

در دنیای متاورس کاربران محدود به یک صفحه نمایش نیستند بلکه تمام ذهن آن‌ها درگیر زندگی در دنیای جدید است (شاید مثل یک خواب متفاوت). دنیایی که بسیاری از محدودیت‌ها را زیر پا می‌گذارد و ممکن است مفهوم زمان و مکان را برای ما تغییر دهد.

زمان زیادی نخواهد گذشت تا فرزندان خردسال ما، هرآنچه در رویای کودکی خود می بینند به وسیله پردازنده های الکترونیکی لمس کنند و مطابق با میل و خواسته خود، آنها را تغییر دهند.

در آینده‌ای نه چندان دور، دنیای مادی و فیزیکی اطراف ما بستر حجم عظیمی از داده ها و اطلاعات خواهد شد که می توانیم آنها را  با سرعت خیلی بالا توسط کامپیوترها پردازش کنیم و به همین سبب مفهوم جدید تری از فضای مجازی شکل خواهد گرفت.

در ذهن خود شهر بزرگ مجازی را تصور کنید که میشود روی عناصر سازنده آن با فشردن یک دگمه کلیک کرد و هر تغییری که باب میل شماست روی آنها انجام داد. حتی می توان در میان این عناصر قدم زد و تمامی زوایا و اجزای آنها را جستجو کرد.

از این پس اهالی کویر بدون کوچکترین زحمتی به دنیای مجازی سفر خواهند کرد و در سواحل اقیانوس خروشان ساکن خواهند شد و یا تعطیلات آخر هفته خود را روی نوارهای رنگین سیاره زحل سپری می کنند.

ارتباطات متاورسی نیز خصوصیات منحصر به فردی دارد. مثلاً در عرصه ارتباطات پستی طی سال های آینده تمبرهای رمزنگاری شده هوشمندی به کار گرفته می شوند که به نوعی زنجیره ارتباطات پیوسته  یا «بلاک‌چین» متصل هستند. هریک از این تمبرها دارای یک کد مخفی منحصربه‌فرد است که با خراشیدن لایه رویی آن، قابل مشاهده می‌شود. این کد، مالک تمبر را قادر می‌سازد تا یک تصویر کاملا مشابه از آن تمبر را در بلاک‌چین مورد نظر، به‌عنوان یک مجموعه دیجیتال فعال کند و از آن طریق به تمامی تمبرهای منتشره و نشانی های پستی دنیا دسترسی یابد.

ایمنی انتقال اطلاعات توسط این تمبر در شبکه پستی مذکور بقدری بالاست که هیچ کسی جز گیرنده واقعی نامه، امکان دریافت اطلاعات درون بسته پستی را ندارد.

هزینه خرید تمبر و ارسال اطلاعات در این شبکه زنجیره ای بهم پیوسته پستی نیز توسط رمزارزها یا پول مجازی کد گذاری شده پرداخت می شود. بنابر این عملاً ارتباطی کاملا ایمن و غیر قابل نفوذ میان یک فرستنده ناشناس با یک گیرنده ناشناس در دو نقطه نامعلوم از دنیا برقرار می شود.

 

برای درک بهتر آنچه که قرار است ظرف سالهای آتی با توسعه فناوری متاورس در دنیای ارتباطات رخ دهد، کافیست تصور کنید که اینترنت زنده شده یا دست‌کم به صورت سه بُعدی تمامی اطلاعات مورد درخواست شما را در اختیارتان قرار می دهد. در این صورت یک «محیط مجازی» شکل می‌گیرد که می‌توانید به جای تماشای آن روی صفحه نمایش، وارد آن بشوید. بدین ترتیب، با دنیایی از اطلاعات مجازی بی‌پایان و به هم پیوسته مواجه می‌شوید که در آن افراد می‌توانند با استفاده از گوشی ها و عینک های مخصوص یکدیگر را ملاقات کنند، با هم درس بخوانند و کار و بازی کنند.

این دنیای جدید همچنین جنبه‌های دیگر زندگی برخط (‌آنلاین) مانند خرید و فعالیت در رسانه‌های اجتماعی را نیز در بر می‌گیرد. فضای متاورس به کاربران اجازه می‌دهد تا انواع اشیای مورد نیاز خود را  مثل پوشاک و سایر محصولات مصرفی تولید کنند، بخرند یا به فروش برسانند؛ و مهم‌تر از همه اینکه می توانند در این دنیا سرمایه‌گذاری کنند. کاربران حتی می توانند در هر نقطه بکر دنیا برای خود یک قطعه زمین بخرند و خانه ای رویایی در آن بسازند و با هرکسی که تمایل به زندگی در چنین خانه ای دارد قرار ملاقات بگذارند.

در واقع با اتصال و تجمیع جنبه‌های برخط در یک جهان یکپارچه مجازی، انسان‌ها قادر خواهند بود که زندگی مجازی خود را به همان شیوه زندگی فیزیکی خود ادامه دهند، مثلا به تنهایی و یا همراه دوستان خود به یک کنسرت مجازی و یک سفر آنلاین بروند، اثر هنری مجازی خلق کنند، یا از نمایشگاه این گونه آثار هنری بازدید کنند و در جریان خرید یک لباس دیجیتال آن را امتحان کنند.

جالب تر اینکه کاربران می‌توانند به خاطر ایده پردازی خود در دنیای متاورس به عنوان یک چهره مشهور هنری، صنعتی، فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و سیاسی شناخته شوند و از سایر کاربران به خاطر استفاده از خدمات خود پاداش بگیرند.

برخی معتقدند که آینده متاورس هیچ پایانی ندارد و منقضی شدنی نیست. یعنی به همان اندازه که حضور کاربران در روابط مجازی بیشتر می شود، تعاملات و گستره فراگیری متاورس نیز بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شود. متاورس جهانی مجازی است که واقعیت و دنیای مجازی را ادغام می‌کند.

یکی از دانشمندان علوم انفورماتیک در سخنرانی اخیر خود در اروپا گفت: متاورس به ما قدرتی خواهد داد تا آنچه را که  روی زمین خاکی نمی توانیم به دست آوریم، به راحتی در دنیای مجازی سه بعدی تجربه کنیم.

 اگر در دنیای واقعی توان ملاقات با انسانهای قرون گذشته را نداریم، در دنیای متاورس می توان آنها را به صرف یک فنجان چای با همدیگر دعوت کرد. بنابر این حوزه فعالیت متاورس از گذشته تا آینده به هیچ محدودیتی روبرو نیست.

این دنیای بی حد و حصر به همان اندازه که جذاب و مشکل گشاست، نگرانی هایی را نیز برای ما در شروع قرن جدید ایجاد کرده است. به عنوان مثال اخیراً یکی از کاربران آمریکایی نسبت به سوء استفاده از دارایی خود توسط افراد ناشناس برای امور مجرمانه در یک محیط مجازی شکایت کرد. کاربر دیگری از اینکه عکس او در دنیای روابط مجازی به عنوان یک بزهکار بین المللی منتشر شده و شماری از کاربران نیز با این تصویر مجازی در امور مجرمانه همکاری کرده اند، نگران بود.

 با این وجود طرفداران توسعه ارتباطات مجازی معتقدند همانگونه که اینترنت مجموعه گسترده ای از پروتکل ‌ها، فناوری ‌ها، شبکه های ارتباطی و زبان ‌ها مرتبط با یکدیگر است، متاورس نیز به همین شکل دارای قوانین، پروتکل ها و شبکه هایی خواهد بود تا کنترل آن از دست انسان خارج نشود.

مشوقان توسعه متاورس می گویند که این فضای جدید ارتباطی برای انسان ها در ابتدای یک راه بی پایان است و یقینا در ادامه مسیر تمامی قوانین کنترلی آن تدوین خواهد شد.

اینک در نوروز 1401 و در شروع قرن جدید خورشیدی، ما با همان تعجبی که صد سال پیش به ورود لامپ روشنایی و تلفن در زندگی خود داشتیم، به ظهور دنیای متاورس نگاه می کنیم؛ در حالی که شاید چند سال دیگر تمامی این روابط متاورسی برای فرزندان ما عادی شوند.

این رویدادها همانند بسیاری از تخیلات ژول ورن ظرف سالهای آینده به واقعیت خواهند پیوست و مطمئناً دور نیست دورانی که تعطیلات نوروزی خود را در هر نقطه ای که تمایل داریم سپری کنیم و با هرکسی که علاقمند به دیدارش هستیم، ملاقات داشته باشم.

آنچه باعث می شود از تحولات پیش رو نترسیم و با آگاهی به استقبال چالش های آینده برویم، مطالعه و تحقیق در پیشرفت های علمی است. به همان اندازه که دامنه اطلاعات خود را در مورد تحولات قرن جدید گسترده می کنیم، قدرت نفوذ و کنترل بیشتری بر آنها خواهیم یافت. زیرا همانگونه که حکیم ابوالقاسم فردوسی فرمود:

 

«توانا بوَد، هر که دانا بوَد»

 

 

 

نوشته: کامران نرجه

این مقاله در صفحه 80 و 81 ضمیمه نوروزنامه اطلاعات به تاریخ 23 اسفند 1400 درج شده است.